روز جهانی آینده در قالب آغاز به‌کار گروه تخصصی «آینده‌پژوهی فرهنگ و ارتباطات و جامعه» و برگزاری یک نشست تخصصی با عنوان «ظرفیت های افکارسنجی برای آینده‌پژوهی انتخابات» در انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات گرامی داشته شد.
گروه «آینده‌پژوهی فرهنگ و ارتباطات و جامعه» به عنوان یک گروه تخصصی در انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات تشکیل شده که اولین برنامه این گروه روز یکشنبه ۱۶ اسفندماه ۱۳۹۴ در سالن کنفرانس انجمن‌های دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در قالب دو پنل برگزار شد.
گزارش پنل اول را اینجا بخوانید.
در پنل دوم با عنوان «نشست تخصصی ظرفیت های افکارسنجی برای آینده‌پژوهی انتخابات»، محمد آقاسی (مدیر مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) و عباس عبدی (پژوهشگر مسائل اجتماعی) به ایراد سخنرانی پرداختند.
در ابتدای این پنل حامد طالبیان پژوهشگر مطالعات آینده و از اعضای موسس گروه «آینده پژوهی فرهنگ و ارتباطات و جامعه» به توضیح این نکته پرداخت که «افکارسنجی انتخابات» معادل «آینده‌پژوهی انتخابات» نیست. او گفت: افکارسنجی تنها یکی از ابزارها و مراحل آینده‌پژوهی است. در حوزه آینده‌پژوهی انتخابات در سال های اخیر در ایران با استفاده از روشهایی از قبیل بازی پیش بینی، سناریونویسی، نظریه بازی، تحلیل گفتمان، تحلیل لایه ای علت ها و رویکردهای دیگر کارهایی صورت گرفته است. در این نشست به عنوان اولین نشست، گروه «آینده‌پژوهی فرهنگ و ارتباطات و جامعه» ظرفیت های افکارسنجی برای آینده‌پژوهی انتخابات را مدنظر قرار دادیم و تلاش می کنیم سال بعد نشست های دیگری در حوزه آینده‌پژوهی انتخابات با رویکردهای دیگر برگزار کنیم.
عباس عبدی: انتخابات قابل پیش بینی است
در ادامه سخنران اول عباس عبدی این سوال را که «چرا رفتار مردم ایران قابل پیش بینی نیست؟» یک گزاره غلط و بی معنی دانست و گفت: تجربه نشان داده که رفتار مردم را می توان پیش بینی کرد اما اینکه چرا خلاف آن گفته می شود دلیلش فقدان نظرسنجی هاست. اگرچه نظرسنجی تنها وسیله آینده پژوهی نیست ولی یکی از شیوه های لازم برای آن است. از آنجا که نظرسنجی، اطلاعات تولید می کند برای آینده پژوهی یک رکن اساسی است. همچنین باید میان نتایج نظرسنجی و تحلیل نتایج تفاوت قائل شد.
وی افزود: نظرسنجی به خودیِ خود آینده را نشان نمی دهد. سازمان هایی که نظرسنجی انجام می دهند اطلاعات را تولید می کنند ولی استفاده از نتایج نظرسنجی ها بر حسب تحلیل گرانِ مختلف، فرق می کند.
عبدی با اشاره به انتخابات مجلس و خبرگان امسال نیز بیان کرد: قابل پیش بینی بود که چه اتفاقی می تواند بیفتد. اینکه «چه اتفاقی ممکن است بیفتد» با «اینکه اتفاق افتاده است» فرق دارد، فرقش نیز در این است که مثلا جوانی استعداد فوتبال دارد اما این استعداد نیاز به امکانات دارد تا شکوفا شود استعداد داشتن او لزوما به فوتبالیست شدنش منجر نمی شود. در زمان انتخابات، نظرسنجی ایسپا ( مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران) از چند ماه قبل این را نشان می داد که گرایش مردم به شرکت در انتخابات بالقوه خیلی زیاد است.
وی در ادامه ضمن بیان اینکه نظرسنجی با پیمایش تفاوت دارد توضیح داد: نظرسنجی به طور مشخص روی یک موضوع خاص تمرکز می کند و سوالات مشخصی نیز مدنظر دارد اما پیمایش چارچوب مفهومی و ابعاد وسیعی دارد. پیمایش باید به اندازه کافی و به درستی انجام شود و منظور از درستی انجام این است که پیمایش بدون حمایت سازمان معنی ندارد. همچنین انعکاس اجتماعی یک پژوهش به تنهایی مهم است، نظرسنجی باید با فاصله های کمتر و تعداد بیشتر انجام شود به ویژه که نتایجش تحت تاثیر اتفاقات روز کم و زیاد می شود، به همین دلیل نظرسنجی در ابعاد وسیع و به صورت مستمر انجام می شود. هدف نظرسنجی، بیشتر، تقویت نگرش آینده نگری است.
این پژوهشگر یکی از بهترین سرمایه گذاری آینده پژوهی را شناخت وضع موجود معرفی کرد و افزود: اینکه می گوییم رفتار مردم ایران غیر قابل پیش بینی است به این دلیل است که آنها را نمی شناسیم. البته شناخت مردم ایران دشوارتر از مردم کشورهای دیگر نظیر آمریکاست چون به راحتی نمی توانند در جامعه، خودشان را بروز دهند و در این زمینه موانعی وجود دارد. رفتار مردم ایران به دلیل وضعیتی که در محیط بیرونی وجود دارد پیچیده است، بنابراین در جامعه پیچیده ایران مردم مجبورند که پیچیده باشند وگرنه به خودی خود و ذاتا پیچیده نیستند.
او در بخشی دیگر از سخنان خود اظهار داشت: ما نسبت به تحلیل نظرسنجی ها کم عنایتی می کنیم. در نظرسنجی های کشوری مثل آمریکا نیاز چندانی به تحلیل نیست چون اعداد گزارش شده همان اعداد به دست آمده است و کفایت می کند اما در ایران تحلیل مهم و لازم است. او با اشاره به این که با استفاده از نتایج نظرسنجی ها نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۷۶، ۸۴ و ۹۲ قابل پیش بینی بود، افزود که در انتخابات سال ۸۸ به دلیل اینکه فضای سیاسی جامعه حاد شده بود، به جهت غلبه سیاسی موجود، کمتر سعی کردند که ببینند نظرسنجی ها چه می گویند. بحث آینده نگری فوق العاده مسئله مهمی است، اگر در نظرسنجی نتوانیم نهاد مستقلی داشته باشیم تمام نظرسنجی بی فایده است. اگر یک دولت برنامه ریزی دقیق داشته باشد و از نهاد دولتی و غیر دولتی در جهت پیمایش و نظرسنجی ها حمایت کند، می تواند یکی از مولفه های اصلی آینده نگری را تهیه کرده و در اختیار جامعه علمی قرار دهد.
محمد آقاسی: در برابر نتایج نظرسنجی دچار خطای اطراف و اکناف می شویم
محمد آقاسی مدیر مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران بیان کرد: بسیاری از آینده پژوهان جهان یا جامعه شناس هستند یا از تکنیک های جامعه شناسی استفاده می کنند. یکی از این روش ها و تکنیک ها روند پژوهی است و در یکی از بخش هایی که خوب می توانیم این روندها را تشخیص دهیم نظرسنجی است.
او خاطرنشان کرد: ما دو انتخابات سال ۹۲ و ۹۴ را پشت سر گذاشتیم. در سال ۹۲ یکسری اتفاقات پیرامون نظرسنجی رخ داد از جمله اینکه با بمباران نظرسنجی های مختلف رو به رو شدیم. نظرسنجی های بی شماری از سایت های مختلف به دست ما می رسید که یا اتفاق افتاده بود یا دروغ بود. در سال ۹۴ از این وضعیت کمی گذشتیم و در تحلیل نظر سنجی ها دچار تحلیل آنومیک شدیم. ما در نظرسنجی ها به دنبال واقعیت نبودیم بلکه به دنبال آمار و اعدادی بودیم که دوست داشتیم ببینیم چیست.
آقاسی دلایل آنومیک بودن تحلیل نظرسنجی ها در انتخابات سال ۹۴ را اینگونه بیان کرد: هنوز در جامعه علمی تعریف درستی از نظرسنجی نداریم و پیمایش را همان نظرسنجی می دانیم در حالی که اینطور نیست. در تحقیقات اجتماعی سه سطح سوال «چیست؟ چرا؟ و چگونه؟» در نظر گرفته می شود که نظرسنجی ها چیستی را پاسخ می دهند. مطالعات نظرسنجی سعی می کند بیشتر افکار عمومی را به ما نشان دهد نه اینکه یک نگاه تاریخی به ما ارائه دهد. نظرسنجی ها با روش های کمی قابلیت تعمیم دارند تا روش های کیفی. ما می توانیم مقاطع زمانی را کنار هم قرار دهیم تا یک روند را به ما نشان دهد. همچنین درباره نظرسنجی با عملکرد آرشیوی مواجه هستیم و نشر نتایج نظرسنجی ها بعد از وقوع حادثه رخ می دهد. از ابتدای دی ماه تا هفتم اسفند ۲۰ نظرسنجی درباره انتخابات ۹۴ در سایت های مختلف انجام شده اما هنگامی که می خواهیم آمارها را اعلام کنند، خود داری می کنند و اطلاعات را منتشر نمی کنند. این انتشارات ناقص فضا را مبهم می کند و اجازه نمی دهد که تحلیل درستی داشته باشیم.
وی ادامه داد: زبان نظرسنجی با زبان مردم مانوس نیست و مردم از نظرسنجی درکی ندارند. ما معمولا دچار خطای دید اطراف و اکناف می شویم، نمی توان عقاید، افکار و رفتار یک عده را به همه جامعه تعمیم داد. همچنین از نظر سنجی ها انتظار بالایی دارند، مثلا انتظار می رود که یک هفته قبل از انتخابات بگوییم چه کسی رای می آورد و یک درصد هم خطا نداشته باشیم و دلیل آخر نیز این است که اتهاماتی به نظرسنجی و این فضا زده می شود، مثلا اینکه مردم ایران دچار محافظه کاری اند و در نظرسنجی این موارد در نظر گرفته نمی شود. طبق کدام پژوهش استخراج شده که مردم ایران محافظه کارند؟ طی نظر سنجی ای که در چهارم و پنجم اسفند در شهر تهران انجام دادیم ۵/۲۲ درصد بیان کردند که به هیچ وجه در انتخابات ۹۴ شرکت نمی کنند. این عدد قابل توجه است . چطور می توانیم بگوییم که مردم محافظه کارند در حالی که به این راحتی عدم شرکت در انتخابات را بیان می کنند.
رییس مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران در بخش های پایانی سخنان خود آمار و ارقامی نیز درباره نظرسنجی های انجام شده در زمینه انتخابات اسفند ۹۴ ارائه داد.
او درباره مشارکت مردم در انتخابات اظهار داشت که ۴۰ درصد بیان کردند قطعا در انتخابات شرکت می کنند و ۱۷ درصد گفته اند به احتمال زیاد شرکت می کنند. در نتیجه بر این اساس پیش بینی کرده اند که کف حضور مردم ۴۰ درصد و سقف حضورشان ۵۷ درصد باشد.
آقاسی افزود: در موج هفتم نظرسنجی هایمان در تهران سه لیست (اصلاح طلبان، اصولگرایان و صدای ملت) را استخراج کردیم. طبق این نظرسنجی ها ۶۵ درصد بیان کردند که لیستی رای می دهند، ۳۵ درصد بیان کردند رای نمی دهند یا تلفیقی از لیست ها رای می دهند، ۳۱ درصد بیان کردند حتما در انتخابات شرکت می کنند و به اصلاح طلبان رای می دهند، ۲۴ درصد بیان کردند به اصولگرایان و ۹ درصد نیز به صدای ملت رای می دهند. نتایج مجلس در تهران پس از انتخابات نیز این شرح بود که ۳۵ درصد به اصلاح طلبان و ۲۲ درصد به اصولگرایان رای دادند.
او ادامه داد: در رابطه با مجلس خبرگان نیز درباره پنج نفر که در بین مردم شناخته شده تر و مطرح تر بودند (هاشمی رفسنجانی، روحانی، جنتی، یزدی و مصباح یزدی) در استان تهران نظرسنجی کردیم که ۶۰ تا ۶۵ درصد از مردم گفته بودند که به هاشمی رفسنجانی و روحانی، ۳۰ درصد به جنتی و ۲۴ درصد به یزدی و مصباح یزدی رای می دهند. نظرسنجی ایسپا توانست تا جایی که مقدور بوده نتایج انتخابات را مشخص کند.
منبع: شفقنا
