مقالهای که در حوزه روابط بین‌الملل بر اساس نتایج پژوهش «آینده‌پژوهی ایران ۱۳۹۵» تهیه شده بود، ابتدای آذرماه سال جاری در «سومین همایش بین المللی نظام بین الملل، تحولات منطقهای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» در دانشگاه علامه طباطبایی ارائه شد.
این مقاله باعنوان «آینده‌پژوهی متغیرهای روابط بین‌الملل ایران در سال ۱۳۹۵: کاربردی از تحلیل ساختاری در چارچوب آینده‌نگاری راهبردی» بخشی از یافته‌های پژوهش مستقل تعدادی از محققان آینده‌بان را گزارش کرد که در تابستان سال گذشته انجام شده بود.
در این مقاله، مهم‌ترین متغیرهای روابط بین‌الملل ایران در سال ۱۳۹۵ با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک در چارچوب آینده‌نگاری راهبردی مکتب فرانسوی، تحلیل ساختاری شده‌اند.
نتایج پژوهش «آینده‌پژوهی ایران ۱۳۹۵» که در ابتدای سال منتشر شد، گزارش کرده بود که از میان ۱۹۵ متغیر کلیدی ایران در سال پیش رو ۱۲ درصد آنها در حوزه روابط بین‌الملل هستند.
در این مقاله محققان از طریق شناسایی روابط متقابل این متغیرها و انجام دادن تحلیل‌های نرم‌افزاری، نقشه‌های ساختار متغیرها و نقش‌های متفاوت آنها تا پایان سال ۱۳۹۵ را شناسایی کردند.
تحلیل نقشه روابط مستقیم نتایج نشان داد در میان این موارد، «پایداری برجام» متغیر پیشران و نافذ است و با نقش تعیین‌کنندگی و اثرگذاری بالا، تغییرات سیستم به آن وابسته است.
چهار متغیر «داعش و سایر گروه‌های تکفیری»، «تقابل منطقهای ایران با عربستان سعودی»، «ائتلاف برخی کشورهای عربی منطقه علیه ایران» و «روابط دوجانبه ایران و ایالات متحده آمریکا» هم‌زمان دارای بیشترین اثرگذاری و اثرپذیری بوده و متغیرهای ریسک به‌حساب می‌آیند.
علاوه بر این، دو متغیر در جایگاه هدف، چهار متغیر در نقش تنظیم‌کننده، دو متغیر وابسته و دو مورد در نقش متغیرهای اهرمی ثانویه خواهند بود. همچنین با لحاظ کردن اثرات غیرمستقیم متغیرها که با الگوریتم‌های ریاضی به‌دست می‌آید، سه متغیر مربوط به عراق، سوریه و نیروهای مسلح در جایگاه متغیرهای ریسک قرار می‌گیرند.
همچنین در این مقاله اثرات متقابل نهفته بین متغیرها نیز تحلیل شده بود. تحلیل اثرات نهفته نشان داد، سه متغیر «تحولات کردستان عراق و کردستان سوریه»، «سرنوشت انتخابات آینده ایالات متحده آمریکا» و «چالش ایران با جمهوریخواهان ایالات متحده آمریکا» دارای بیشترین امکان صعود در محور اثرگذاری هستند.
محققان گزارش کرده بودند این متغیرها بیشترین واحد نفوذ نهفته را در خود دارند که در صورت بالفعل شدن امکانهای بالقوه این متغیرها از جایگاه متغیرهای ناحیه سوم به ناحیه اول صعود خواهند کرد و حتی می‌توانند در جایگاه متغیرهای ریسک قرار گیرند. از اینرو زیرنظر داشتن و رصد تحولات حتی به نظر کم اهمیت مرتبط با آنها ضرورت دارد تا در صورت بالفعل شدن اثرات نهفته نسبت به بازترسیم نقشه روابط اقدام شود.
در نتیجه‌گیری این مقاله آمده است: می‌توان گفت روابط بین‌الملل ایران در سال ۱۳۹۵ در یک سیستم ناپایدار و شکننده واقع‌شده که عناصر دارای قابلیت تبدیل شدن به نقطه گسست و انفصال (متغیرهای ریسک) در آنها پرشمارند. در نتیجه امکان پیش‌بینی‌پذیری در آن بسیار پایین بوده و هرگونه دست‌کاری در متغیرهای ریسک می‌تواند تغییرات قابل توجه و خارج از تخمین‌های اولیه در کل سیستم ایجاد کند. به‌عبارت دیگر در شرایطی با این میزان از ناپایداری و عدم تعیین، پیش‌بینی سیستم بسیار دشوار بوده و هرگونه دست‌کاری ماجراجویانه در متغیرهای فعلی ممکن است به پیامدهای خارج تصور و در تضاد با اهداف اولیه منجر شود.
این مقاله که در «سومین همایش بین المللی نظام بین الملل، تحولات منطقهای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» ارائه شده به‌زودی در کتاب مجموعه مقالات این همایش منتتشر خواهد شد.
