نشست تاثیر فناوریهای نوین «متاورس» بر سلامت اجتماعی با همکاری کرسی یونسکو در سلامت اجتماعی و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران رمز سهشنبه ۱۴ تیرماه ۱۴۰۱ در دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست روحالله نصرتی، عضو هیات علمی گروه انسانشناسی دانشگاه تهران، محمد مهدی مولایی عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و حسین مطلبی رئیس پژوهشگاه فضای مجازی به بررسی موضوع متاورس و سلامت اجتماعی پرداختند.
نصرتی در ابتدای جلسه به معرفی کرسی یونسکو در سلامت اجتماعی و توسعه پرداخت. او گفت ساختار کرسی در چندین حوزه در زمینه بینالمللی و آموزش درگیر است و اقداماتی را در راستای این اهداف انجام داده که غالبا با موضوع سلامت اجتماعی در ارتباط است. به گفته او سوال اساسی کرسی در فعالیتهایش آن است که چگونه میشود از ظرفیت کشور در راستای توسعه و سلامت اجتماعی برخوردار شد و عملا این سوال پیشران کرسی در تمامی فعالیتهایش است.
در ادامه دکتر محمد مهدی مولایی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی به ارائه سخنرانی خود با عنوان «متاورس و ملاحظاتی از زندگی روزمره» پرداخت. از نظر مولایی قبل از ارائه تعریفی درباره متاورس میبایست متذکر شد تعریف متاورس موضوع دشواری است چون هنوز ابعاد متاورس مشخص نیست و تنها گمانهزنی در این زمینه داریم. آنچه میگوییم را نباید گزارههای قطعی دانست بلکه به عنوان نشانکهای ضعیف میبایست در نظر گرفت تا بتوان به گمانهها و حدسهای خوبی رسید.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ابتدای نشست به ارائه تعریفی از متاورس پرداخت. از نظر وی متاورس شکل مجسمشده اینترنت است. یعنی به اینترنت، جسم ببخشیم. جایی است که به جای تماشای محتوا، درون محتوا هستی و حضور در کنار دیگران را حس میکنی، انگار که در مکانهای دیگر هستی. این تجربهای است که از طریق تکنولوژیهای دوبعدی محقق نمیشود. خیلی از مردم وقتی به متاورس فکر میکنند، یاد واقعیت مجازی یا همان VR میافتند که البته، بخش مهمی از متاورس، همین است. این تکنولوژی شفافترین شکل حضور را ممکن میسازد. اما متاورس، فقط محدود به واقعیت مجازی نیست بلکه از طریق تمام پلتفرمهای کامپیوتری ما قابل دسترس خواهد بود، هم VR ،هم AR و هم کامپیوترهای شخصی و دستگاههای موبایل و کنسولهای بازی.
در متاورس در خود محتوا قرار دارید نه آن که محتوا را ببینید
از نظر این استاد دانشگاه چیزی که متاورس قرار است انجام دهد، کمک به انسانهاست که در فضای مجازی یک حضور طبیعیتر را تجربه کنند. بهاینترتیب، تعاملات، غنیتر و واقعیتر خواهد بود. بهعنوان تنها یک نمونه در آینده، به جای اینکه دو نفر با هم تلفنی گفتوگو کنند، میتوانند به شکل هولوگرام روی مبل روبهروی هم بنشیند.
به گفته مولایی متاورس موضوعی جدید نیست. به لحاظ واژه ریشه در ادبیات تخیلی دارد و بیشتر از سه دهه است استفاده میشود. متاورس سال ۱۹۹۲ در یک رمان علمی تخیلی اولین بار مطرح شد و از آن زمان تا کنون مسیری تکاملی طی شده است. در این سالها تکنولوژیهایی شکل گرفتند و این تکنولوژیها در مسیر متفاوتی رشد یافتند. نقطه عطف این مسیر سال گذشته بود و تغییر نام شرکت فیسبوک توجه عمومی را به این موضوع معطوف کرد. نباید از نظر دور داشت طرح اینچنینی مفهوم متاورس از سوی شرکت متا عملا پروژه ریبرندیگ برای فرار از رسواییهای فیسبوک بود، با این حال نباید مفهوم متاورس را به این موضوع تقلیل داد. از نظر مارک زاکربرگ، امکان غوطهوری در تجربه مجازی در متاورس وجود دارد. در آن صورت شما در خود محتوا قرار دارید نه آن که محتوا را ببینید.
آیا ابزارهای دیجتال به کاهش نابرابری میانجامند؟
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه تصریح کرد پیش از متاورس ما مسئلهای تحت عنوان شکاف دیجیتال داشتهایم با این دغدغه که آیا ابزارهای دیجیتال به کاهش نابرابری میانجامند یا خیر؟ واقعیت آن است که با آمادن فناوریها و کنار گذاشته شدن بخشی از جامعه عملا نابرابری افزایش پیدا کرده است. در دسترسی به شبکه نیز همینطور بسیاری از آدمها جا ماندهاند. امروز حتی دسترسی به برق در بسیاری از کشورهای ضعیف امکانپذیر نیست. در نتیجه این موضوع که متاورسی میآید که همه ما را به دنیای نامحدود میبرد مورد تردید است.
یک درصد از هولدرها نود درصد قدرت تصمیم گیری را دارند
در متاورس پدیدههای جالب اجتماعی در حال شکلگیری است که میتواند مورد توجه پژوهشگران علوم اجتماعی و ارتباطات قرار گیرد. از جمله این موارد «سازمانهای نامتمرکز خودگردان» یا DAO هستند که حوزه الگوکراسی (الگوریتمسالاری) تعریف شدهاند. بهعبارت در نمونههای فعلی فضای متاورس مواردی هست که افراد حاضر سهامداران شرکت هستند و بخشی از قدرت تصمیمگیری را در اختیار دارند. محیطهایی داریم که آدمها توکن آن محیط را در اختیار دارند و براساس موجودی توکن خود توان تصمیم گیری و بازی دارند، سهم در دموکراسی در این محیط براساس میزان سهام یا توکن تعیین میشود. این پدیده ظاهر جذابی دارد اما اخیرا تحقیقی نشان داد که یک درصد از هولدرها نود درصد قدرت تصمیم گیری را در اختیار دارند. بهعبارت دیگر شکل دیگری از نابرابری در خود متاورس شکل خواهد گرفت.
از نظر مولایی برای واکاوی خشونت در زندگی متاورسی میبایست به بررسی این موضوع پرداخت که آیا آنچه وعده آن داده میشود تحققپذیر است یا خیر؟ وعده جذاب این است که ما در فرادنیایی قرار میگیریم که زشتیهای دنیای کنونی را ندارد. اما در عین حال نگرانیهای بیشماری نیز در این زمینه وجود دارد. باید درباره جرایم متاورسی تدبیر کرد و متناسب با پیشرفتهای فناورانه، به جرایم پاسخ گفت. نگرانی دیگر آن است که متاورس فرصتی برای کارهای تروریستی ایجاد خواهد کرد.
زنده کردن مردگان با آواتار در متاورس
از نظر مولایی آواتارها در متاورس مدیریت هویت را به دست خواهند گرفت و بازنمایی ما در دنیای متاورس آواتارها خواهند بود. بهعنوان یک نمونه در دوره قرنطینه کووید دو زوج در هند عروسی شان را با آواتارهایشان گرفتند. ما به واسطه آواتارها بسیاری از کارها را که در دنیای کنونی قادر به انجام آنها نیستیم را میتوانیم انجام دهیم، هم چون زوج هندی که در مراسم عروسیشان پدر شوهر عروس که فوت کرده بود را زنده کردند و آواتارش را در مراسم نمایش دادند. علاوه بر این در فضای متاورس تاکید بر آن است که آواتارها توانایی برای فرار از موقعیت ناخوشایند خواهند داشت و ما عملا می توانیم به واسطه متاورس زندگی جدید را شروع کنیم.
مولایی در جمعبندی مطالب خود به این نکته اشاره کرد که متاورس ریشهاش به رمانهای علمی تخیلی میرسد و در قالب ویرانشهری با فضای آخرالزمانی ترسیم شده و دنیایی را نشان میدهد که جای قابل تحملی نیست. تناقض اینجاست که شرکتها در زمان حاضر متاورس را به عنوان یوتیپیای جدید معرفی میکنند، که با آن میتوان بر بسیاری از مشکلات غلبه کرد و زندگی در آرمانشهری جدید را تجربه کرد. اما واقعیت آن است که آینده چیزی است که ما در حال حاضر آن را رقم میزنیم و با توجه به دو عنصر، آینده و وضعیتمان را میتوان در برابر فضای متاورس سامان بخشید. اولی ضرورت آگاهسازی عمومی درباره شکلدهندگان متاورس و دیگری ضرورت پاسخگو کردن شکلدهندگان متاورس به سوالات و مطالبات جامعه است.
در ادامه این نشست دکتر حسین مطلبی رئیس پژوهشکده فضای مجازی سخنرانی خود را با عنوان «نگرشی بنیادین به متاورس، آینده و آثار آن بر زندگی انسان» ارائه کرد.
منبع: گروه دانشگاه خبرگزاری فارس
