دکتر محمدمهدی مولایی: متاورس مرحله جدیدی از جهانی شدن است که تغییرات قابل توجهی در سبک زندگی جوامع ایجاد خواهد کرد/ کشور ما همگام با روندهای جهانی بحثهای مربوط به متاورس را دنبال کرده است/ شکاف دسترسی از مسائل اجتماعی مهم در دنیای متاورس است
نشست «چالش‌های فرهنگی و ارتباطی جامعه ایرانی» از سری نشست‌های پنجمین همایش «کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران»، با همت انجمن جامعه‌شناسی و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، روز چهارشنبه، ۲۵ خرداد ماه سال جارى، با سخنرانی دکتر هادی خانیکی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر مسعود کوثری و دکتر عباس قنبری باغستان، اعضای هیأت علمی دانشگاه تهران و دکتر محمدمهدی مولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به صورت برخط برگزار شد. آنچه در ادامه می‌خوانید، گزارشی از سخنان دکتر محمدمهدی مولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، با موضوع «متاورس و تحولات جامعه ایرانی: گمانههایی درباره آینده» است.
در این نشست دکتر محمدمهدی مولایی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، به بیان تاریخچه‌ای از متاورس پرداخت و گفت: «از متاوِرس به‌عنوان نسخه آینده اینترنت یاد میشود و این اصطلاح از سال ۲۰۲۱ که شرکت فیسبوک نام خود را به «متا» تغییر داد به‌صورت جدی مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفت و محور ایده‌پردازی و گمانه‌زنی درباره آینده اینترنت و ارتباطات دیجیتال شد». «متاورس را به تعبیری می‌توان مرحله جدیدی از جهانی شدن دانست که تغییرات قابل توجهی در سبک زندگی جوامع ایجاد خواهد کرد».
وی ادامه داد: «آنچه از متاورس می‌دانیم نتیجه همگرایی صورت پیشرفته فناوری‌هایی مانند واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی (بلاکچین) و غیره است که فراتر از همه آنها فضای ترکیبی متفاوتی در اختیار قرار خواهد داد».
همچنین او اشاره کرد که برخلاف تصور رایج بلاکچین صرفا به حوزه مالی محدود نمیشود و می‌توان از آن برای ایجاد شفافیت، سازماندهی انتخابات مبتنی بر بلاکچین و مسدود کردن امکان تقلب و عقد قراردادهای محل اختلاف و پیشگیری از مناقشات استفاده کرد.
وی با اشاره به تغییرات فناورانه و سختافزاری در دنیای متاورس بیان کرد این تحولات آینده مناسبات اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد. برای مثال انسان‌ها در سازمان‌های نامتمرکز خودگردان (DAO) از طریق ارز دیجیتالی صاحب بخشی از پلتفرم هستند و بر اساس آن حق رأی دارند و در حال حاضر نسبت دموکراسی و بروکراسی در الگوکراسی (الگوریتم‌سالاری) مورد بحث است.
او در ادامه به نتایج پژوهشی که همزمان با اجلاس جهانی اقتصاد سال ۲۰۲۲ منتشر شد اشاره کرد و افزود: «طبق افکارسنجی‌ها، توجه و اشتیاق به متاورس و تکنولوژی‌های مرتبط با آن در کشورهایی که اقتصاد در حال ظهور دارند مانند برزیل، چین، هند، مکزیک، افریقای جنوبی و غیره نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بیشتر است. به نظر می‌رسد شهروندان این کشورها از این طریق احساس می‌کنند می‌توانند فاصله با کشورهای پیشرفته‌تر را پوشش دهند». «همچنین در این نظرسنجی هرچند آماری از ایران ذکر نشده، اما نتایج نشان داده در دنیا بیشترین میزان آشنایی مردم با متاورس مربوط به کشورهای مشابه ما مانند ترکیه است».
دکتر مولایی در ادامه با اعلام اینکه کشور ما همگام با روندهای جهانی بحثهای مربوط به متاورس را دنبال کرده است، به مسائل متاورس از نگاه فرهنگی-اجتماعی در دو سطح جهانی و ایرانی پرداخت.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، حریم خصوصی، بازتعریف خانواده و نحوه حفاظت از کودکان در متاورس را از مسائل اجتماعی مطرح دانست. همچنین با توجه به اینکه در متاورس برای بسیاری از امور نیازی به جابه‌جایی فیزیکی نخواهد بود او به سلامت جسم و روان انسان‌ها در دنیاهای مجازی به‌عنوان مساله مهم دیگر اشاره کرد.
وی «شکاف دسترسی» را یکی دیگر از مسائل مهم در متاورس عنوان کرد و گفت: «به دلیل نیاز به سخت‌افزار برای دسترسی به متاورس، یک جامعه طبقاتی ترسیم میشود که در فیلم‌های ویران‌شهری نیز مطرح شده است».
او در ادامه، «مسائل حقوقی»، «سرقت هویت» و «حساسیتزدایی» (آیا آدمها می‌توانند حساسیت‌هایی مانند نژاد را که در دنیای فیزیکی وجود دارد در اینجا کنار بگذارند یا خیر) را به عنوان دیگر مسائل اجتماعی نام برد.
دکتر مولایی سپس به مسائل فرهنگی-اجتماعی ایرانی در متاورس پرداخت و اظهار داشت: «وابستگی به سخت‌افزار» که موجب شکاف بیشتر خواهد شد در ایران به دلیل تحریم، دور افتادن از جامعه جهانی و کاهش ارزش پول ملی جدی‌تر خواهد بود. ما نمی‌‌توانیم راحت سخت‌افزارها را وارد کرده، بخریم و به متاورس متصل شویم و در تجربه آن با دنیا فاصله خواهیم داشت».
وی «فرهنگ زیرزمینی» را مسأله دیگری دانست و گفت در متاورس خرده‌فرهنگ‌ها و سبک‌زندگی‌هایی که به رسمیت شناخته نمیشود، در دنیای جدید عرصه ورود جدی خواهند داشت.
همچنین او «کنترل‌گری» شرکت‌های بزرگ بر متاورس، «دسترسی به فضای مجازی جهانی» در آینده با توجه به مباحثی مانند اینترنت ملی، «مهاجرت ذهنی» و تأثیر متاورس بر عرق ملی را جزو مسائل ایرانی متاورس عنوان کرد.
این نشست به پیشنهاد انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و در «پنجمین همایش کنکاش‌های نظری و مفهومی در ارتباط با جامعه ایران» برگزار شد.
منبع: مهراوه تقی‌زاده، وب‌سایت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات
