پوریا ناظمی – چین اعلام کرد که در سال ۱۳۹۷/۲۰۱۸، نخستین کاوشگر سطح‌نشین خود را روانه نیمه تاریک ماه خواهد کرد.
اگرچه این اولین باری نیست که چین عازم ماه می شود، اما این بار قصد دارد، گامی بزرگ برای کاوش‌های ماه در آینده بردارد.
برنامه فضایی چین با رازداری‌های زیادی همراه است. بخشی از این رازداری به واسطه درهم تنیده بودن این برنامه با بخش تحقیقات نظامی این کشور و بخشی دیگر به واسطه موقعیت سیاسی این کشور شکل گرفته است. با این وجود مرور برنامه فضایی این کشور در طول چندین دهه گذشته، نشان از مسیر مشخصی در هر یک از قدم‌های این کشور دارد.
بخشی از برنامه فضایی چین به سفر به ماه معطوف بوده است. این برنامه اکنون در حال ثمر دادن است و باعث شده است تا چین که تا کنون عموما به تکرار تجربه‌های قبلی شوروی سابق و ایالات متحده در بخش سرنشین‌دار و کاوش‌های غیر سرنشین‌دار مشغول بود، اکنون شروع به پیشتازی کند.
ایده ماموریت چنگ-۴ (Chang’e-4) در واقع تکرار ماموریتی است که چین در سال ۲۰۱۳/۱۳۹۲ با موفقیت آن را به انجام رساند. یک سطح نشین فرودی آرام را بر سطح ماه انجام خواهد داد. یک خودروی روباتیک کوچک از آن خارج شده و به کاوش محیط اطراف می پردازد.
ماموریت سال ۲۰۱۳ که این روند را در نیمه نزدیک و روشن ماه انجام داده بود، کاملا موفقیت آمیز بود. البته این بار چین نیاز دارد تا فکری هم به حال ارتباط و مخابرات میان زمین و سطح نشین و مه‌نورد چنگ -۴ بکند. به هرحال، نیمه دور دست و تاریک ماه به این دلیل به این نام خوانده می‌شود که رو به زمین ندارد و برای برقراری ارتباط با زمین نیازمند مدارگردی در اطراف ماه هستید تا بتواند داده‌ها را از سطح دریافت و ذخیره کرده و وقتی به نیمه روشن ماه می رسد به زمین مخابره کند.
چینی ها قصد دارند در نهایت و انتهای پروژه جاری خود برای کاوش ماه بتوانند عملیات بازگردان نمونه خاک ماه به زمین را انجام دهند. اما این بخش و این قدم چین می تواند اهمیتی فراتر از برنامه فضایی یک کشور داشته باشد.
نیمه تاریک ماه، یکی از اهداف نزدیک زمین به شمار می رود که با وجود شورمندی و اشتیاق بی نظیری که جامعه علمی برای کاوش آن نشان می‌دهد، همواره از دسترس ما دور مانده است.
به دلیل تاثیرات گرانشی زمین و ماه برروی یکدیگر، ماه در مدار خود به دور زمین قفل شده است. به این معنی که مدت زمانی که طول می کشد تا ماه یک بار به دور خود بچرخد، تقریبا با زمانی که طول می کشد تا یک دورمداری به دور زمین را تکمیل کند، برابر است. به همین دلیل از روی زمین، ما همیشه یک سو و یک چهره ماه را می بینیم.
در طول تاریخ طولانی حضور انسان بر سیاره زمین و در همه این سال ها و هزاره ها که انسان به ماه چشم دوخته است، اولین بار در سال ۱۹۵۹/۱۳۳۸ بود که توانستیم تصویری از نیمه تاریک و پشت ماه را مشاهده کنیم.
این تصویری شگفت انگیز و میخکوب کننده بود. آن سوی ماهِ زمین، چهره آشنای خود را نشان نمی داد و چهره ای سخت متفاوت داشت. نه خبری از دریاهای عظیم موجود در نیمه آشنای ماه بود و نه پستی و بلندی های معمول. چهره دور دست ماه بیشتر شبیه به سطح آبله روی عطارد بود.
این تفاوت ظاهری البته خبر از تفاوتی درونی می داد و دانشمندان از قبل از آن هم حدس می زدند که به واسطه قفل شدگی مداری زمین و ماه، پوسته نیمه تاریک ماه باید ضخیم تر باشد. چهره غریب و نا آشنای نیمه نهان ماه خبر از گنجینه ای از داده های علمی مربوط به زمین شناسی ماه می داد که در انتظار کشف شدن قرار داشت.
اما نیمه تاریک ماه تنها به دلیل ارزش های زمین شناختی و داده هایی که می تواند در باره روند تکامل و تحول منظومه شمسی در اختیار ما قرار دهد نیست که اهمیت دارد.
یکی از رویاهای جامعه علمی درباره ماه، ساختن رصدخانه ای در سوی تاریک ماه است. تصور کنید رصدخانه ای عظیم را که در این بخش از ماه بنا شده باشد. به دلیل اینکه ماه فاقد جو است، چنین رصدخانه‌ای می تواند همه بخش طیف الکترومغناطیس را دریافت کند. از طرفی به دلیل اینکه امکان ساخت فیزیکی و بنای مستحکم زیر ساخت های لازم وجود دارد، محدودیتی در ابعاد آینه وجود ندارد. نه تنها می توان از فناوری هایی که روی زمین، امروزه برای ساخت آینه های عظیم استفاده می شود، بهره برد که در عین حال می توان این نکته را در نظر داشت که به دلیل گرانش اندک ماه عملا امکان ساخت آینه های یکپارچه یا حداقل قطعات بزرگتر آینه های چند تکه وجود دارد. روی زمین یکی از مشکلاتی و محدودیت های ما این است که برای ساختن چنین آینه هایی با مساله وزن آینه مواجه می شویم و اینکه تحت تاثیر گرانش زمین این آینه ها زیر بار وزن خود قد خم می کنند.
پنهان شدن زمین در پشت ماه باعث می شود تا منبع آلودگی های زمین نیز پشت این تلسکوپ پنهان شود و نه خبری از آلاینده های رادیویی باشد، نه آلودگی های نوری و نه حتی آلاینده های فروسرخ.
چنین تجهیزاتی می تواند انگیزه لازم برای ساخت نخستین اقامتگاه های بلند مدت را در ماه پدید آورد. البته تا دهه های اخیر مساله مهم در این زمینه انتقال تجهیزات از زمین به ماه بود. امروزه می دانیم که بخش عمده ای از این مشکلات و تجهیزات ساختمانی را عملا می توان با توسعه ای که در ساختار چاگپرهای سه بعدی به وجود آمده است حل کرد. ایده ساخت بناهای بزرگ با استفاده از مواد اولیه موجود روی ماه و با کمک فناوری چاپ سه بعدی ایده ای است که امروز در مرزهای فناوری موجود قرار دارد.
اما به هر حال چنین پروژه ای که نه تنها جهشی غول آسا در علم ما به شمار می رود که می تواند درهای بسیاری را برای سفر به فضا و آینده ما در جهان باز کند، هزینه بر است. اگر زمانی انسان توانست قدم بر ماه بگذارد، در کنار انگیزه کشف جهان رقابت های سیاسی و پشتیبانی اقتصادی بود که چنان گامی را ممکن ساخت و دیدیم در غیاب اراده سیاسی و توجیه اقتصادی چطور ماه، این نزدیک ترین همسایه ما به فراموشی سپرده شد.
برنامه اعلام شده چین اگر با موفقیت همراه باشد، شاید بتواند انگیزه های جدیدی برای سفر دوباره به ماه را زنده کند. همان رقابت های سیاسی روی زمین شاید انگیزه ای باشد تا آژانس های فضایی در غرب و به خصوص در ایالات متحده را به بودجه لازم براس سفر دوباره به ماه برساند. حتی اگر به این دلیل که مبادا از چین عقب بمانند.
اما این برنامه می تواند جرقه دیگری را نیز روشن کند.
امروز از نظر فنی سفر به ماه در رده موضوعات ممکن قرار دارد. بخش خصوصی که به خصوص در دهه اخیر توانسته است با موفقیت سفرهای زیر مداری را نه تنها انجام دهد که آن را برای اولین بار به محصولی تجاری و سودآور بدل کند، امکانات سفر به ماه را دارد. همین الان یکی از رقابت های جایزه X که با حمایت گوگل در حال جریان است بر اعزام کاوشگری مستقل به ماه تمرکز دارد.
چنین موفقیتی و موجی از هیجان که به همراه خواهد داشت شاید باعث برانگیختن علاقه بخش خصوصی به سفر به ماه و یا حداقل مشارکت در فرآیند ساخت پایگاه های دایمی در ماه شود.
این گام مهمی برای چین به شمار می رود که برای اولین بار در تاریخ بشر، بر نیمه تاریک ماه فرود آید. اما اگر سلسله‌ای از عوامل در کنار هم قرار گیرند ممکن است نقطه آغازی برای رقابتی شود که در آینده ما را دوبار به ماه برگرداند.
هیچ وقت قرار بر این نبود که ما، انسان ها، ماه را تنها با برجای گذاشتن پلاک یادبودی رها کنیم، این بار اگر به ماه برگردیم باید قصد ماندن داشته باشیم.
منبع: وب سایت علمنا
